Tüm dünyayı saran koronavirüs salgını nedeniyle hayatın yavaşlamasının ardından şu sıralar medyada, özünde ‘doğanın kendine geldiğine ilişkin’ birçok haber çıktı. Ataköy Marina’nın pontonları arasına kadar gelen, İstanbul Boğazı’nda fink atan yunus haberleri çoğunlukta. Aslında hep var olan ama hayat mücadelesi içinde “kaçmaktan kovalamaya fırsat bulamayanların” dönüp de bakamadığı (mız), koruyamadığımız ‘dostlarımız’ bu pandemiyle beraber şu sıralar ‘haber’ gündemimizin içinde yer almaya başladı. İşte bunlardan bir tanesi de ramazan pidesi gibi taze taze bizden gelsin.
HABER: Osman Uğur
ÖNEMLİ ANLARA TANIK OLUYORUZ Makalenin yazarlarından, İ.Ü. Su Bilimleri Fakültesi öğretim üyesi ve Türk Deniz Araştırmaları Vakfı Başkan Yardımcısı Doç. Dr Arda M. Tonay, “Denizlerimizin bu çok nadir canlılarından birini 25 yıl sonra görmek bizi çok sevindirdi. Son 30 yılda tüm Akdeniz’de 20 kezden az görülen bir türden bahsediyoruz. Geçen hafta aynı türe ait bir grup İsrail ve Lübnan’da görüldü. Akdeniz’in biyoçeşitliliği açısından heyacan verici kayıtlar bunlar. Denizcilerimizin yaptığı her türlü denizmemelisi gözlemi türlerin dağılımlarını anlamamız ve dolayısıyla koruma çalışmaları için çok önemli veri kaynaklarıdır. Türkiye denizlerinde bazıları nadir de olsa 13 balina ve yunus türü gözlenebilir. Bilimsel seferler ve çalışmalar dışında bu tip kayıtlarla bu sayı artabilir, daha önce kaydedilmemiş türler de kayıt altına alınabilir.” dedi.
BUNLAR YALANCI!
Kuzey Ege’de 21 Ocak 2020’de Gökçeada kıyılarından 6 deniz mili (11 KM) uzakta bir grup katil balina görüldü. Katil dediysek hemen paniğe kapılmayın! “Ne yani Ege’nin sularında denize girersek bizi ısırır mı?” diye de sormayın…
Kuzey Ege’de görülen bu balinalar bilimsel çevrelerde Yalancı Katil Balina olarak biliniyor. Balıkçıların ağlarına gidip “abi biz yunusuz, bize balık verir misin?” dedikleri için onlara Yalancı Katil Balina denmiyor!
Bilimsel adları ise Pseudorca crassidens. 89 tür yunus ve balinalar içerisinde tek memeli yiyen orcalar gibi ama bunu nadir olarak yaptığı için ve kafatası yapısının da gerçek katil balinaların kafatasına çok benzediği için deniz bilimciler bu canlılara Yalancı Katil Balina adını uygun görmüş. Türk Deniz Araştırmaları Vakfı ‘nın yayın organı Journal of the Black Sea / Mediterranean Environment ‘da bu ay yayımlanan, Ayhan Dede, Arda M. Tonay, Onur Gönülal, Ayaka Amaha Öztürk imzalı makaleye göre Yalancı Katil Balinalar Akdeniz’in ziyaretçi türleri arasında yer alıyor. İstanbul Üniversitesi Su Bilimleri Fakültesi öğretim üyelerinin yazdığı makaleye göre Pseudorca crassidens genellikle tropikal ile sıcak ılıman bölgelerde, okyanusların biraz derin, açıkdeniz sularında bulunuyor. Makalede ek olarak, bazen daha yüksek enlemlerde ortaya çıktıkları veya sığ sulara görüldükleri de bildiriliyor.
Zaman zaman ziyaretçi türü olarak tanındıkları Akdeniz gibi yarı kapalı denizlerde görüldükleri belirtilen bilimsel makaleye göre Yalancı Katil Balinalar, 1988 ve 2013 yılları arasında Akdeniz’de ve üçü de Ege Denizi’nde olmak üzere 9 kez canlı, 8 kez ise ölü olarak gözlenmiş. Türkiye Çeşme ve Yunanistan’ın Sakız Adası arasında 1992 yılında 7 adet Yalancı Katil Balina görülmüş, 1993’te Yunanistan Argolikos Körfezi’nde ölü olarak görülen bu sevimli dostlarımız 1995 yılında ilk defa İzmir Körfezi’nde canlı olarak karaya vurmuş, ne yazık ki son rasında ölmüş. Türkiye sularında 25 yıl sonra bir daha gözlenen Yalancı Katil Balinalar, yayımlanan makaleye göre ilk defa da Kuzey Ege Denizi’nde görülmüş. 8 adet Yalancı Katil Balina grubu 21 Ocak 2020’de Türkiye’nin Gökçeada Adası kıyısından 6 dm uzakta, adanın balıkçıları tarafından görüntülenmişti. Gökçeadalı balıkçı Uğur Özdemir’in kaydettiği görüntüleri TÜDAV’ın youtube kanalında izleyebilirsiniz.
TÜRLERİ TEHLİKE ALTINDA!
Uluslararası Doğayı Koruma Birliği ‘ne (International Union for Conservation of Nature – IUCN) göre ne yazık ki bütün memeli canlılar gibi Yalancı Katil Balinalar’da küresel düzeyde ‘yakın tehdit’ altında. Makalede bu durum şöyle değerlendiriliyor: “IUCN Kırmızı Listesine göre, sahte katil balina şu anda küresel düzeyde Yakın Tehdit Altında (NT) olarak değerlendirilmektedir, ancak mevcut veriler herhangi bir nüfus eğilimini anlamak için yetersiz görünmektedir. Bu nedenle, bu nadir türlerin herhangi bir gözlem bilgisi, türlerin dağılımını ve bölgesel biyoçeşitliliği anlamak için değerlidir. Balıkçılar deniz memelileri hakkındaki temel bilgilerimize ve bunların Türk sularındaki balıkçılıkla etkileşimlerine katkıda bulunabilir. Böyle bir işbirliği vatandaş bilimi ve girişimleri yoluyla daha fazla teşvik edilmelidir.”
PEKİ YA YALANCI GÜNDEM
Türkiye’de geçmiş yıllarda yapılan “Deprem toplanma alanlarına AVM yapılmasın” tartışmasından, pandemi dolasıyla kapanan AVM’lerin ne zaman açılacağının, AVM içinde hapsolmuş balıkları ne zaman göreceğimizin, dijital çağın, bir yerlerimize takılacak çiplerin tartışıldığı şu günlerde İstanbul Boğazı’nda kıyıya kadar gelip oynaşan yunuslar, açan erguvanlar, yalancı katil balinalar ‘doğru gündemimizin acilen ekoloji’ olması gerektiğini gösterdi!
Ne yazık ki “doğanın, yeşilin, denizin, ağacın, gölgenin bir dijitali yok!”
Eğer varsa bile anlaşılan o ki, ileriki yıllarda bizi bu durumdan kurtaracak bir NEO asla olmayacak !
